Sokrates-önccsi felsefede genel olarak "ark-hc" terimi, "kozmos"un çıktığı veya meydana getirildiği ilk esas, ana madde veya başlangıç maddesi anlamında kullanılmıştır. Bununla "kozmos"un bizzat sahip olduğu birlik (mo-nas)in, düzen ya da ahenk (harmonİa)in gerçekleştirilmesinde bu başlangıç maddesi temci alınmak istenmiştir.
Fakat terimin teknik anlamda kullanılması Platon felsefesinde orlaya çıkmıştır. Platon felsefesinde arketip terimi ideaların icmellen-dirilmcsinde ve açıklanmasında kullanılır. Buna göre idealar nesnelerin ölümsüz, sonsuz ve sınırsız örnekleridir. Onun için idealar, yani arkeıipler maddi olmadıkları gibi, sabit ve değişmez, kısaca mükemmeldirler. Nesneler, ideaların birer gölgesi mesabesinde olduklarından bunlara uymak durumundadırlar, çünkü ideaların birer kaba kopyalandır. Platon ve Yeni-Platoncu öğretilere bağlı kalan Ortaçağ Skolastikleri de Platon felsefesinde sözkonu-su olan arketip terimi üzerinde tartışmışlardır. Özellikle Nominalistler ile Gerçekçiler arasında süren nesnelerin mahİyelİ, lümeller sorunu bir anlamda arketip terimiyle de İlişkilidir.
Yeni çağlarda Locke, arketip terimini değişik ve bütünüyle farklı bir anlamda kullanacak ve terimi "zihnin bir araya getirdiği basit düşünce derlemeleri" şeklinde tanımlayacaktır.
Biyoloji alanında evrimci öğretiyi benimseyenler ve bu öğretide önemli yeri olan dönüşümcüler (transformationists) çeşitli türlerin ortak atası olan ve türlerdeki değişikliklere rağmen temel özelliklerini koruyan ilkel organ tipine arketip demişlerdir. Sözgelimi, birbirinden bütünüyle farklı görünüşleri olan çeşitli memelilerde, yüksek düzeyde tipik benzerlikler sözkonusudur. Goethe bütün omurgalıların arketipini belirlemeye çalışırken, bazıları daha İleri giderek protoplazmada bütün türlerin ilkel ve ortak arketipini bulduklarını ileri sürmüşlerdir.
İsmail KM.LIOĞLU
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Not: Yalnızca bu blogun üyesi yorum gönderebilir.